جادوی رنگ در خدمت تنوع و زیبایی

جادوی رنگ در خدمت تنوع و زیبایی درباره انواع مستربچ رنگی

متنی که در ادامه می‌آید در شماره‌های ‌ 100 و 101 ماهنامه صنعت بسته‌بندی به چاپ رسیده است

موضوع مستربچ رنگی موضوعی عمومی‌ در صـنـعـت پـلاسـتـیـک

اسـت امـا بـه دلـیـل نقش تعیین‌کننده آن در موفقیت بسته‌های پلاستیکی و جـای خـالی آن در صنعت بسته‌بندی پلاستیکی ایـران، با علم به این که شاید نشریات تخصصی پلاستیک که همه صنعت پلاستیک را مخاطب قرار می‌دهند جایگاه مناسبتری برای این بحث باشند آن را در ماهنامه صنعت بسته‌بندی در معرض مطالعه دست‌اندرکاران قرار دادیم. وسـعت و میزان بکارگیری افزودنی‌ها بویژه مستربچهای رنگی در بسته‌بندی پلاستیکی توسط نـامـهـای تـجاری معروف آن قدر شدت گرفته‌ که مـصـرف‌کنندگان را به طور جدی تحت تاثیر قرار می‌دهد. در حال حاضر مستربچ‌رنگی عاملی برای جدا کردن نامهای تجاری و شناسایی محصولات اصل و کپی از یکدیگر است و نامهای تجاری بزرگ رقابت شدیدی در بکارگیری نمونه‌های برتر آن دارند. در ایران اما این موضوع تنها در خصوص کپی‌سازی ظروف خارجی مورد توجه جدی قرار گرفته‌است. صنعت بسته‌بندی پلاستیکی ایران، مستربچ‌های رنگی را چندان مورد توجه قرار نداده و به نظر می‌آید هـمواره شوکهای ناشی از شکستهای تجاری باید صنعت ما را به جلو بکشاند. این کم‌کاری و کم‌توجهی حـتـی گـریـبـان تـولـیـدکـنـندگان و واردکنندگان مستربچ‌های رنگی را نیز گرفته‌ و ایشان وضع موجود را پـذیـرفـتـه‌ و منتظر محرکی از بیرون هستند. ماهنامه صنعت بسته‌بندی از کمتر از یک سال پیش موضوع مستربچ در پلاستیکها را با هدف توسعه این بحث در صنعت پلاستیکهای بسته‌بندی کشور بـه طـور جـدی در دستور کار خود قرار داده‌ که نوشته‌حاضر نیز در همین راستا است.
جلوه‌های ویژه رنگی در قطعات پلا‌ستیکی، پدیده‌ای است که به مستربچ‌های مختلف رنگ که دارای رنگدانه‌های ویژه هستند و یا با استفاده از تکنیک ویژه‌ای تهیه شده‌اند، مربوط می‌شود. وارد شدن در این محدوده با تمام رنگی شدن صفحات مجله، امکان پذیر شده است؛ چرا که بسیاری از جلوه‌های رنگی، یا معادل فارسی ندارند و یا اگر هم دارند، گویای دقیق آن چه به چشم بیننده می‌رسد، نیستند. در هر حال سعی شده است در حد امکان با انتخاب عکس‌هایی مناسب، جلوه‌های رنگی مختلف نـشان داده شوند. با آوردن معادل‌های انگلیسی انـواع جلوه‌ها، علا‌قه‌مندان می‌توانند در صورت تـمـایـل از طـریـق کـاتالوگ فروشندگان رنگ و یا اینترنت، درک روشنتری از مطلب به دست آورند و با جلوه‌های ویژه رنگی بهتر آشنا شوند. ظــاهـر کـالا‌هـا و بـسـتـه‌بـنـدی آنـهـا یـکـی از فـاکتـورهـای جلـب‌کننـده مشتری است و در دنیای پـررقـابت تجارت امروز، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. برخی کالا‌های گران قیمت، مثل جواهرات، عطر و ادوکلن، از گذشته نیز بهترین و شیک‌ترین بسته‌بندی‌ها را داشته‌اند. ولی به نظر می‌رسد این مساله به سایر کالا‌ها نیز گسترش پیدا کرده است و تـولیـدکنندگان در کنار نوآوری در محصولا‌ت، برای زیباتر جلوه دادن محصولا‌ت خود نیز هزینه می‌کنند. بــه ویــژه از هـنـگــامــی‌ کــه فــروشـگــاه‌هـای سلف‌سرویس گسترش پیدا کرده‌اند، شکل ظاهری و در کنار آن رنگ بسته‌بندی اهمیتی تعیین‌کننده در موفقیت کالا‌ در بازار پیدا کرده است. استفاده از رنگ به کمک طراحی، نقش مهمی در جلـوه بـسـتـه بـنـدی دارد. در واقـع اهـمیت کار طراحان، با استفاده از رنگ، می‌تواند جلوه نهایی خود را پیدا کند؛ به گفته ای ”زندگی رنگ است!“ (1) و از دیدگاهی دیگر ” رنگ زندگی است!“، به تازگی هم خواندم که از دیدگاه یک شاعر ” رنگ لبخند طبیعت است“(2).
طراحی در بسته‌بندی چندین جنبه مهم دارد؛ طراحی بسته باید به گونه ای باشد که استفاده از کـالا‌ی بـسـتـه‌بـنـدی شـده را آسـانـتـر سـازد، ظاهر بسته‌بندی باید به خوبی معرف محتوای آن باشد، و بسته بندی تا حد امکان چندمنظوره باشد تا مشتری بـیـشتر بدان رغبت نشان دهد. زیبا و جالب توجه بودن بسته، جنبه مهم دیگری است که روز به روز جای بیشتری در بازار بسته بندی پیدا می‌کند. صنعت رنگ برای بهبود ظاهر بسته‌ها کمک بزرگی می‌کند. مطالبی که در مو رد روانشناسی رنگ در همین ماهنامه به چاپ رسیده، بحث مهمی است کـه مسلما طراحان موفق، آنها را در نظر دارند.اما رنگها و جلوه‌های ویژه هم جای دیگری در این میان برای خود باز کرده‌اند. آخرین گزارشات تجاری گواه از آن است که در دنیـای پـررقـابـت مستـربچ‌سازی، بزرگان صنعت در آمریکا، اروپا و آسیای جنوب شرقی، بقای خود را در تــولـیــد مـستـربـچ‌هـای ابتکـاری و جـدیـد، در کنـار مستربچ‌های مختلف افزودنی می‌بینند و از چندین سال پیش، مانند بسیاری صنایع دیگر به تحقیق و توسعه توجه بیشتری کرده و در این زمینه سرمایه گذاری کرده‌اند. مـحـصـولا‌ت پـلا‌سـتـیکی با رنگ‌های متلون، ظـاهـر مـتـالـیـک، ظـاهـر سرامیکی، درخشان یا به اصــطـلا‌ح ”‌هــای‌لا‌یــت“، طــرح چــوب، صـدفـی، مــرواریــدی، هــولــوگــرافیـک، شبـرنـگ، گـرانیتـی، فلوروسنت، فسفرسنت، رگه دار... نمونه هایی از هنر رنگ در جلوه بخشی بسته‌ها و سطوح پلا‌ستیکی و حـتـی تـزیـیـن بـسـتـه‌های کادویی است. برخی از مهمترین و رایج‌ترین مستربچ‌های رنگی ویژه صنعت پلا‌ستیک، در دنباله مطلب معرفی شده‌اند. از نظر روش تهیه این گونه مستربچ ها، به طور کلی می‌توان آنها را به دو گروه اصلی تقسیم بندی کـرد: گـروه اول مثل متالیک‌های مختلف با نمای طـلا‌یـی و نـقـره‌ای، یـا درخـشـان، فلوئوروسنت‌ها، فـسفرسئانس‌ها، فتوکرومیک‌ها، ترموکرومیک‌ها یا صـدفـی‌هـا، با تهیه رنگدانه‌های مربوطه و مخلوط کردن آنها با پایه پلیمر مورد نظر و با استفاده ازهمان تکنیک معمول مستربچ سازی، قابل تهیه هستند در ایـن گـروه، انـتخاب و استفاده از رنگدانه و دای با ویژگی‌های مورد نظر، بسیار تعیین کننده است. در اینجا به برخی از جلوه‌های ویژه رنگی اشاره می‌شود: 1- اگر از ذرات فلزی معلق با درخشندگی زیاد در زمینه پلیمر شفاف استفاده شود، این ذرات نور را منعکـس مـی‌کننـد و در واقـع در زمینه پلیمر، برق می‌زنند ولی در عین حال ورقه یا سطح پلا‌ستیک همچنان شفاف است و نور را از خود عبور می‌دهد و کـل مجمـوعـه حـالـت دوگـانـه شفـاف™انعکاسی را خــواهــد داشــت. بــه ایــن نـوع جلـوه‌هـای رنگـی Reflective/Transmissive می‌گویند.

2- بـرخـی رنگـدانه‌ها نور فوق بنفش یا UV را جذب می‌کنند و انرژی جذب شده را با طول موج بیشتر منتشر می‌کنند.با استفاده از این رنگدانه‌ها، سـطـح بـه وجـود آمده، لبه‌هایی خواهد داشت که شبرنگ هستند و نورانی‌تر از سطوح به نظر می‌رسند. این نوع جلوه‌های رنگی تحت عنوان زیر شناخته می‌شوند. Edge Glow


3- رنـگدانه‌های فسفرسنت Phosphorescent از سولفیدهای فلزی غیرآلی بلوری تشکیل شده‌اند، که انرژی را جذب کرده و آنها را به صورت نور بازتاب می‌دهند. اسـتفاده از این رنگدانه‌ها، سبب تابان بودن جسم در تاریکی می‌شود.ایـن رنگـدانـه‌هـا بـر دو نوع هستند؛ نوع اول خیلی سریع شارژ می‌شود و نور بازتابیده شده از آن، روشن‌تر و بادوام‌تر است، نوع دوم که این ویژگی‌ها را نـدارد، بیشتـر مـرسـوم ولی ارزانتر است. جلوه این رنگدانه‌ها در پلیمرهای شفاف بهتر است.

4- Thermochromic ترموکرومیک‌ها رنگدانه‌هایی هستند که با حرارت تغییر سایه یا shade نشان می‌دهند و بیشتر در بسته بندی‌های هوشمند کاربرد دارند ولی در هر حـال، جزء رنگدانه‌های ویژه محسوب می‌شوند و بـرای جلـوه بـخشی به قطعات رنگ شده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

5- Photochromic فتوکرومیک‌ها رنگدانه‌هایی هستند که در اثر تابش نور فوق بنفش، تغییر رنگ می‌دهند که این پدیده را به نام ”فتو کرومیک“ می‌شناسیم.

6- تـولیـد قـطعـه‌ای بـا ظـاهر Granite/Marble یعنـی گرانیتی و مرمری یا سنگ مانند، با اختلا‌ط دقیـق رنـگ زمینـه و رنـگ متضـاد جـداگـانـه و نیز استفاده از روش قالب‌گیری خاصی امکان پذیر است.

7- نـور تـابـیـده‌شده از سطوح مختلف صدف، سـبـب ایـجـاد ظـاهـری مـی‌شـود کـه بـه صـدفی یا Pearlescent معروف است و به ویژه در پلیمرهایی که ضریب شکست نور زیادی دارند، بهتر و بیشتر خود را نشان می‌دهد.


8- رنگ‌های Iridescent با ظاهر شیری و پررنگ کـه از زوایـای مختلف، تغییر سایه نشان می‌دهند، تصویری رویایی و زیبا به قطعه می‌بخشند.

9- Pearl/marble طرح صدف و مرمر، ترکیبی از درخشندگی صدف و استحکام مرمر را به قطعه رنگ شده می‌بخشند که جلوه‌ای منحصر به فرد دارد.

10- Tortoise Shell ”پوست لا‌ک پشتی“ با استفاده از اختلا‌ط رنگدانه‌های ناهمگن و متضاد با رنگ‌های شفاف یا غیرشفاف، به دست می‌آید.

11- Infrared رنگ‌های مادون قرمز که بیشتر در بـسـتـه‌بـندی‌های هوشمند کاربرد دارند، در اثر تابش امواجی با طول موج مشخص که در محدوده امواج بلند به شمار می‌روند، به صورت شفاف یا مات تغییر می‌کنند.

12- ظـاهـر چـوب مـاننـد پلا‌ستیـک‌هـا، تکنیک دیگـری است که با استفاده از براده چوب در کنار دانش مستربچ سازی به دست آمده است. استفاده از افـزودنـی‌هـای منـاسب که بتوانند توزیع مورد نظر ذرات چوب در زمینه پلیمر را فراهم کند، ترکنندگی لا‌زم را برای آنها به وجود آورد، و نیز پایداری مناسب را در طول فرایند داشته باشد، اهمیت خاص دارد.
13- Wood Grain

نوع دیگری از ظاهر رنگی قطعات و محصولات پلاستیکی است. برای ایجاد ظاهر و گره های چوب در ظاهر قطعه، استفاده از رنگدانه های خاص و روش های خاص قالب گیری تزریقی مورد نیاز است.

14- استفاده از رنگدانه های فلوئورسنت یا Florescent ، سبب تولید قطعات و سطوحی می شود که از خود نور می تابانند و سبب جلب توجه بیننده می شوند.





15- ترکیب دقیقی از رنگدانه و دای(جوهر) سبب تولید تغییر رنگ بین دو رنگ متضاد می شود. این دورنگی ویژه به نام Chameleon effect و این پدیده به عنوان Chroma Shift شناخته می‌شود.



16- رگه های مختلف یا پرک های فلزی با جلوه های دلخواه با افزودن ذرات فلزی با دانه بندی های مختلف، الیاف مقاوم یا ذرات دلخواه دیگر که جلوه مورد نظر را به رنگ می دهد، به دست می آید.



17- ذرات کروی داخل کره های شیشه ای که به ویژه در پلیمرهای شفاف استفاده می شود، یکی دیگر از روش های تولید پلاستیک های با ظاهر ویژه Glimmer است. ذرات Misty Pearl با جلوه هالوگرافیک را هم می توان در پلیمرهای شفاف به کار برد و ظاهر Glimmer مه‌مانند تهیه کرد.



18- ظاهر فلزی یا متالیک(Metallic) از اختلاط پودر فلز با پلاستیک در حالت مذاب پلیمر به دست می آبد.



19- از اختلاط پلاستیک های شفاف با برخی دای ها، قطعه رنگی ولی شفاف یا Transparent تولید می‌شود.



20- تا به حال برای تولید جلوه رنگی Camouflage که به لباس نظامی یا شکارچی معروف است، از چندبار رنگ زدن روی یکدیگر استفاده می شد. ولی اکنون با استفاده از مستربچ ویژه می توان قطعه ای با این ویژگی را پس از تزریق قطعه به دست آورد.

گروه دوم

در تولید گروه دوم، باید از روش های خاصی استفاده شود, مثال هایی از این نوع جلوه های رنگی در اینجا آورده می شود:

- رنگ های متلون یا رنگهایی که ساده نیستند و از یک رنگ زمینه تشکیل شده اند، در حالی که یک یا چند رنگ دیگر به صورت رگه های رنگی داخل زمینه به چشم می خورند، با استفاده از تکنیک ویژه و توجه به خواص و ویژگی های سیلان مستربچ و پلیمرها، تولید می شود.

در حقیقت این مستربچ ها، ترکیبی از حداقل دو مستربچ هستند که میزان سیلان یکی از آنها در دمای ذوب پلیمر پایه و مستربچ رنگ اصلی، از مستربچ دیگر کمتر است و در نتیجه کمتر از دیگری با پلیمر پایه مخلوط می شود و خود را به صورت رگه در محصول نهایی نمایش می دهد.

معمولا رگه دار بودن ظاهر محصولات رنگی، پدیده مطلوبی نیست و نشان دهنده عدم تنظیم درست پارامترهای تزریق یا نامناسب بودن پایه انتخاب شده برای مستربچ، به شمار می رود. در پلیمرهایی که با مستربچ های نقره ای رنگ می شوند که حالت متالیک نقره ای به محصول می دهند، وجود خط تزریق یا خطی که لایه های مذاب از دو طرف به یکدیگر می رسند، پدیده ناخوشایندی است که تا همین اواخر بدون راه حل مانده بود و اخیرا شرکتی در سایت های خبری اعلام کرد که موفق شده تا این خط ناخواسته را از بین ببرد و ظاهر یکنواختی برای محصولات نقره ای ایجاد کند. این مساله ناشی از نحوه سیلان رنگدانه نقره ای است.

مبتکرین با استفاده از این پدیده ناخوشایند و درک علت آن، هر چند که همه موفق به برطرف کردن علت آن نشدند، ولی توانستند در جهت ایجاد جلوه های جدید از این پدیده استفاده کنند و رنگ های ابتکاری به محصولات خود ببخشند.

مسلما انتخاب دو نوع مستربچ با میزان سیلان مذاب مختلف و درعین حال دارای هماهنگی مورد نظر، نیازمند دانش و به خصوص تجربه مناسب است تا طراح به نتیجه مورد نظر خود دست پیدا کند.

- تولید بطری پی‌ای‌تی دورنگ نیز صرفا با استفاده از روش خاص تزریق قابل تهیه است؛ در اینجا از مستربچ خاصی استفاده نمی شود ولی با استفاده ار روشی خاص، جلوه ویژه ای از رنگ در محصول ایجاد می شود. برای این کار از فرایند Biinjection یا تزریق در دو مرحله جداگانه استفاده می شود. در حقیقت دو جریان ماده مذاب به داخل حفره قالب تزریق می شود و در نتیجه پریفرمی با دو ناحیه جداگانه رنگی به وجود می آید که ناحیه انتقالی آنها بسیار کوچک است.از این ناحیه انتقالی می توان برای چسبانیدن لیبل استفاده کرد.
پانوشت .................................................. ........ 1- از فیلم ”گبه“ ساخته محسن مخملباف 2– به نقل از شاعر انگلیسی لیگ هانت 1859-1784